Tjerk van der Hauw

Tekst: Tjerk van der Hauw, (X j.) Geb. 19 Maart 1929

Zoals meestal beginnen de herinneringen bij het lagere schoolleven. Ik was een zgn. vroege leerling omdat het schooljaar destijds op 1 April begon en ik op 19 Maart geboren ben. Ik was dus 6 jaar toen ik mocht proberen te leren lezen, te schrijven en te rekenen.Dat scheelt t.o.v. anderen een jaar en dat kan voordelig zijn. Na 6 jaren LO (Lager Onderwijs) ging ik op 1 April 1941 naar de MULO (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs). Deze school was in hetzelfde gebouw gevestigd als de Lagere School zodat de overgang niet zo schokkend was. Ondertussen was in 1939 de 2e Wereldoorlog uitgebroken en ik herinner mij nog goed dat de gevechten op en bij de Afsluitdijk aan de gang waren. Je kon het gebulder van de kanonnen heel goed horen en de Duitse legervoertuigen reden af en aan met doden en gewonden. Onze school werd toen even gebruikt als verzamelplaats voor gevangenen en gewonden.
Na de overgave leek het wat rustiger te worden maar vooral in 1943 en 1944 werd het steeds slechter. Levensmiddelen, brandstoffen, kleren, textiel en alle andere producten waren of niet meer te krijgen of mondjesmaat leverbaar. Soms werd de school gevorderd als kazerne voor Duitse soldaten, evenals sommige woningen voor Duitse officieren.
In de oogsttijd ging ik vaak met m'n neef Arjen van der Wal richting Witmarsum en Arum om achtergebleven aren op het land van een boer te zoeken. Ook namen we daar vaak groenten mee uit de kassen. Omdat de melk op de bon was ging iedereen zelf melk halen bij de boer. Uiteraard mocht dit allemaal niet en als je gesnapt werd was je je spullen kwijt.
Het werd steeds slechter, het transport kwam stil te liggen en kolen werden dus niet meer aangevoerd zodat we geen gas meer kregen van de gasfabriek en we geen kolen hadden om de kachel te stoken. Ook op school ging het fout, vooral 's winters werden we met huiswerk naar huis gestuurd als er tenminste nog een meester was die niet ondergedoken was.
Het openbare leven stond practisch stil en toen we uiteindelijk vlak na de oorlog examen moesten doen, hebben we een examen uit één van de voorgaande jaren gedaan, zodat er dan toch nog een cijferlijst toegevoegd kon worden.
Heel, heel langzaam kwam de zaak weer wat op gang. Samen met m'n moeder melden we ons aan bij de Rijks HBS te Sneek waar ik werd toegelaten in de tweede klas. Ook deze school had de laatste jaren platgelegen mede dank zij het feit dat deze een groot gedeelte van haar leerlingen van buiten Sneek aantrok en het vervoer stil lag. 's Morgens moest ik al om kwart over zeven met de tram naar Sneek, die dan al voor achten daar aankwam, zodat ik dan met alle anderen tot negen uur moest wachten tot de school begon. 's Avonds precies hetzelfde spelletje zodat je onnoemelijk veel tijd verloor door deze slechte reistijden.
Nu ik dit neerschrijf, begrijp ik pas mijn frustratie tegen het openbaar vervoer en die valt dus ook niet meer te genezen.
Redelijk vlot heb ik verder deze school doorlopen en heb in Juni 1949 eindexamen gedaan.

In militaire dienst

Tot ik op 7 September 1949 op moest komen in Steenwijk in militaire dienst hielp ik m'n vader in de zaak met allerlei klussen. Voor een poosje was dat wel aardig en toch voelde ik niets voor het timmervak. Ik had het ploeteren van m'n vader in de crisis- en oorlogsjaren gezien en was zelf vaak met kwitanties om een paar gulden bij de klanten langs geweest. Nee omdat te gaan doen, dat leek mij niets. Daarbij kwam dat ik bij de bevrijding een Canadees (Albert James Wamboldt uit Nova Scotia) had ontmoet die de telegrafie bij het legeronderdeel wat in Bolsward lag verzorgde. In diezelfde tijd kreeg ik kennis met een buurjongen (Herman Kamstra) die met eigengemaakte radio's prutste. Dat leek mij wel wat en dus begon ik in militaire dienst met een cursus radiotechnicus.
Ik kwam dus op in Steenwijk (Johan van den Kornput kazene) en na een week of 6 kwam ik terecht in Harderwijk bij de onderofficiers opleiding in de George Willem Frederik kazerne. Bij de mortieren van 8 werd ik ingedeeld en was voorbestemd om uitgezonden te worden naar Nederlands Indië. Gelukkig ging dit niet door omdat net toen wij klaar waren de troepen teruggetrokken werden. Dat was een meevaller, zo zelfs dat onze lichting bijna in z'n geheel naar huis gestuurd werd behalve het kader. Vanaf die tijd was het geld op en het werk daar nihil. Net toen m'n normale diensttijd afgelopen zou zijn, bedachten ze dat er een nieuwe lichting op moest komen en dat ze daar kader voor nodig hadden. Dus werd m'n dienstplicht verlengd met zoveel maanden. Ik werd overgeplaatst naar Assen en Steenwijk in welke plaats ik op 31 Augustus 1951 Ali leerde kennen. Bijna ging het nog mis toen ik een paar dagen later overgeplaatst werd naar Assen. Ik wist haar adres niet en telefoon was er nog nauwelijks, dus moest ik gebruik maken van de diensten van een collega-militair uit Steenwijk om een brief over te brengen. Die vergat het nog een aantal weken, maar uiteindelijk kwam de zaak toch nog op z'n pootjes terecht.
Op 15 Juli 1951 kreeg ik eindelijk groot-verlof en kon ik naar huis toe. Dat viel echter zwaar tegen, want waar was werk te vinden. Uit Ned. Indië waren ondertussen ongeveer 150.000 man teruggekeerd en het liep alles behalve vlot met de economie.

In the Air (met Ali) op de grond

Na ongeveer een half jaar kreeg ik een tip van bovengenoemde Herman Kamstra, die bij de KLM had gewerkt, dat daar mensen gevraagd werden met een radio-opleiding. We zijn er toen op de dolle roes heengegaan en ik kon daar komen werken. Ze zouden net beginnen met een nieuwe cursus voor vliegtuig radiospecialisten en ik kon daar dus meteen naartoe. Eindelijk werk, plus een betaalde studie! Twee en een half jaar heb ik daar gewerkt en heb daar veel geleerd en opgestoken. In het begin had ik daar een kosthuis (zo ging dat toen) op de Nieuwe Meerdijk 461 net onder de start- en landingsbaan. Het was even wennen dat lawaai maar even later sliep je er gewoon door heen als een superconstellation 15 meter boven je vloog. Tenslotte hoorde je in Bolsward op Zondagmorgen om 8 uur de klokken van de Martinitoren ook niet meer luiden. Alles went tenslotte!
Ik zocht en vond een beter kosthuis en een eigen kamer op de Catharina van Clevelaan 19 te Amstelveen. Vanaf dat ogenblik probeerde Ali ook bij de KLM een baan te vinden wat erg vlug daarna lukte. Ook zij vond een kosthuis vlak in de buurt op de Berkenrodelaan 10 in Amstelveen. Dat was wel een van mindere kwaliteit dan dat van mij, maar ze kwam 's avonds, als ik tenmiste geen avonddienst had, altijd bij mij op bezoek. Zo leerden we elkaar goed kennen en we wilden dus wel trouwen. Helaas was ook het vinden van een huis een naoorlogs drama wat voor ons 6 jaar heeft geduurd.

FOM Instituut voor Atoom & Molecuulfysica

Na twee en een half jaar werken bij de KLM solliciteerde ik op een advertentie van de Stichting FOM (Fundamenteel Onderzoek der Materie) bij het Laboratorium voor Massaspectrografie op de Hoogte Kadijk 101 in Amsterdam in de oude G.E.B. (Gem. Energie Bedrijf) Energiecentrale. Ik werd opgeroepen om op een Zondagmorgen bij Prof. Jaap Kistemaker thuis te komen om met hem kennis te maken. Ik vond het maar vreemd, maar naar later bleek moest hij 's middags weg naar Amerika.

Ongeveer 30 jaar oud

Een aantal weken hoorde ik niets en ik besloot om het Lab. maar eens op te bellen. Ik kwam in contact met Dr. Piet Rol die mij vertelde dat Kistemaker nog steeds in Amerika was, maar hij zou hierover met hem contact opnemen. Na een week kreeg ik een brief met de aanstelling tot Electronicus bij de FOM. M'n aanvangssalaris was Fl. 355.- per maand een prima vooruitgang t.o.v. het uurloon van Fl. 1,25 bij de KLM. Plotseling kon ik veel meer verdienen als ik bleef, maar de overgang van uur- naar maandloon en van ploegendienst naar dagdienst met werktijden van negen tot 's middags vijf uur waren voor mij zo aantrekkelijk,dat ik niet lang hoefde na te denken.
Op 15 Juni 1955 kwam ik dus op m'n nieuwe werk, waar ik 35 jaar lang een fantastische tijd heb gehad en waarin ik een totale revolutie op electronisch gebied heb meegemaakt. Via radiobuizen, transistors, integrated circuits, microprocessors en computers heb ik alle stadia van de electronica doorlopen, wat wel inhield dat je steeds weer moest bij- en omscholen. Het vak "electronica" bestond overigens helemaal niet toen ik daar begon. Men gebruikte dan ook mensen die iets met radio deden. Pas later kwam ook door aandringen vanuit ons laboratorium het vak electronica op de HTS terecht.

Electronisch Laboratorium

Ik ontwierp en bouwde daar meet- en voedingsapparatuur voor massaspectrometers die daar gebruikt werden voor het meten van de verrijking van uranium en voor ouderdomsonderzoek. Zowel de spectrometer als de bijbehorende electronische apparatuur werd in het lab zelf gemaakt. Zo hebben we o.a. ouderdomsbepalingen gedaan van een aantal Egyptische farao's en van een aantal Hollandse graven en edelen.
Het eerste tiental jaren bouwden we de massaspectrometers zelf, maar toen de industrie erop begon in te spelen werden deze daar gekocht. Dat leverde desondanks toch nog veel wijzigingen en verbeteringen op.
Een aantal keren kwam ik daardoor in het buitenland (Duitsland en Frankrijk) om daar een bestelling te bekijken en die bij ons op het lab voor te bereiden.

Electronisch deel Massaspectrometer

Toen één van onze massaspectrometers overbodig was geworden werd die tegen betaling van de transportkosten overgedaan aan de Universiteit van Alexandrie. Samen met een collega hebben we deze daar toen weer opgebouwd en weer in werking gesteld. Dat was een mooie belevenis die helaas slechts drie weken duurde.
Ondertussen hadden we door ruimtegebrek in het oude lab een gloednieuw laboratorium gekregen in de Watergraafsmeer, dat overigen daarna nog twee keer verder uitgebreid is. De naam is ook nog een aantal keren gewijzigd en aangepast aan een aantal wijzigingen in het onderzoek. Bij de verhuizing werden de functies ook aangepast en ik werd toen aangesteld als Plaatsvervangend Groepsleider van het electronisch laboratorium.
Toen de massaspectrometers meer en meer in onbruik raakten heb ik veel apparatuur gemaakt en ontworpen voor thermonucleair onderzoek. In plaats van minimaal kleine spanningen en stromen kwam ik nu in aanraking met heel hoge spanningen en stromen.

Hoogspanningselectronica thermonucleair onderzoek

Gelukkig is er nooit een ongeluk bij ons voorgekomen maar er was wel degelijk een potentieel groot gevaar. Ik werkte daarnaast ook veel met microprocessor gestuurde electronica en om die reden heb ik dan ook een aantal cursussen gevolgd. De laatste jaren heb ik voornamelijk achter de computer gezeten en een groot aantal database- en andere programma's gemaakt.
Op 1 September 1989 ben ik met de VUT gegaan na een 36 jarig dienstverband bij FOM. Een prachtige tijd waarin ik veel werkplezier heb gehad samen met andere collega's en waarin ik een grote bijdrage mocht leveren, bij het onderzoek van academici, die bij ons kwamen werken om te kunnen promoveren.

Met de VUT

Het volgende interview is gepubliceerd in het FOM (Stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie) personeelsblad "Impuls" n.a.v. het in de VUT gaan op 60 jarige leeftijd.

THEY JUST VUT AWAY

Anneke Manshanden